بررسی مقایسه ای شخصیت شناسی در نهج البلاغه و مکتب روان شناسی آلپورت

تلاش در جهت مقابله با مشکلات روحی و روانی انسان ها به ویژه در عصر ما اهمیت ویژه ای یافته است و پیشرفت های عظیم تکنولوژی، نتوانسته است این مشکل را برطرف سازد. کوشش علمی در راستای شناخت الگوی رفتاری انسان سالم با عنایت به آموزه های دینی از جمله پژوهش هایی است که می تواند در این مورد تاثیرگذار باشد. این تحقیق در صدد است الگوی انسان سالم در کلام علی × در نهج البلاغه را با دیدگاه های مکتب روان شناسی آلپورت مقایسه نماید. در این پژوهش ضمن بررسی نقطه های مشترکی چون برخی ویژگی های انسان سالم، مشخص شده است که الگوی ارائه شده در نهج البلاغه با تکیه بر تقوی و کرامت و شأن والای انسانی به عنوان مهم ترین شاخصه ها، شخصیت آدمی را از ساحت عالم ماده فراتر توصیف می نماید و انسان پرهیزگار را به عنوان انسانی سالم معرفی می نماید. نتیجه گیری حال با توجه به تعریف شخصیت و بررسی مشخصه های شخصیت سالم از دیدگاه آلپورت و عرضه آن بر نهج البلاغه این نتیجه حاصل می گردد: 1- در دیدگاه آلپورت و حضرت علی× نکات مشترکی در تعریف شخصیت وجود دارد که عبارت است از: الف) حضرت علی× و آلپورت شخصیت واقعی هر فرد را وابسته به صفات دانسته و صفات را تعیین کننده رفتار انسان می دانند و معتقدند که برای هر فرد این خصوصیات متفاوت بوده و شخص را از دیگران متمایز می نماید. همچنین هر دو بر این اعتقاد هستند که هنگامی که صفتها شکل می گیرند، در درون آدمی پایدار شده و به عادت تبدیل می شوند و تغییر آن ها بسیار دشوار است. ب) حضرت علی و آلپورت نقش اراده آزاد را در تعیین شخصیت آدمی بسیار موثر دانسته و معتقدند که انسان بر اساس اراده ، می تواند به صورت آگاهانه برای زندگی خود برنامه ریزی نموده و خود را در مسیر کمال قرار دهد. با توجه به بررسی ها در دیدگاه آلپورت و دیدگاه حضرت× در نهج البلاغه درتعریف شخصیت این نکته به نظر می رسد که نظر آلپورت در مسئله جسم و روح و ارتباط متقابل آن دو با دیدگاه حضرت×در نهج البلاغه متفاوت است به طوری که در تعریف شخصیت از دیدگاه آلپورت، روان آدمی به قابلیت ها و استعدادها و همچنین نگرشها و عواطف و احساساسات آدمی مربوط می باشد و جاوادنه نیست. ولی حضرت× در نهج البلاغه تعبیرات گوناگونی از روان ،از قبیل جان، روح و نفس نموده است. در دیدگاه حضرت× مادام که انسان در دنیا زندگی می کند روح و جسم، متلازم و با یکدیگرند. همین که انسان مرد، بدنش می میرد و روحش همچنان زنده می ماند و حقیقت انسان که همان روح است، به سوی خدای سبحان باز می گردد. ایشان تمام اعمال و رفتار آدمی را وابسته به روح مجرد و غیر مادی دانسته و این اعمال و رفتار به دلیل جاودانه بودن روح در آخرت مستحق پاداش و عذاب خواهند بود. 2- همچنین آلپورت عوامل موثر در شکل گیری شخصیت را منحصر در دو عامل وراثت و محیط دانسته و به صورت کلی، به آن پرداخته است. در حالی که حضرت علی× در نهج البلاغه دیدگاهی فراتر از آن داشته و از عوامل دیگری نیز سخن به میان آورده و به صورت تفصیلی آن را بیان نموده است. 3- در بررسی های انجام شده در شناخت مولفه های شخصیت سالم از دیدگاه آلپورت و عرضه آن بر نهج البلاغه این نتایج حاصل شده است: الف) با توجه به نکات مشترکی که در تعریف مولفه های شخصیت سالم از دیدگاه آلپورت و نهج البلاغه بررسی گردید، این تفاوت قابل ذکر است که آلپورت اعتقادی به جاوادنه بودن انسان و روح ملکوتی او نداشته و از نفس انسانی به عنوان نفسی که پس ازمرگ نیز باقی و پایدار می ماند و مستحق ثواب یا عقاب می گردد یادی ننموده است و این مسئله در جزییات تعریف مولفه های شخصیت سالم از دیدگاه آلپورت و حضرت علی× تفاوت ایجاد نموده است. ب) حضرت× شخصیت سالم را در داشتن تقوا و گام نهادن در مسیر الهی و دوری از هرگونه پلیدی و گناه می داند. که این امر بدون بهره گیری از مکتب وحی و اطاعت از فرمان خداوند و راهنمایی های پیامبران و ائمه معصومین امکان پذیر نمی باشد. در حالی که آلپورت در تعریف مولفه های شخصیت سالم اعتقادی به این مسئله ندارد. ج) از دیدگاه آلپورت یکی از مولفه های شخصیت سالم و بهنجار در داشتن هدف ها و انگیزه های دراز مدت است در حالی که در دیدگاه حضرت علی × تمام اهداف انسان در زندگی تلاش برای رسیدن به لقاء محبوب و زندگی آن دنیایی می باشد و هدف والایی که در بیان حضرت × مطرح شده است ، فراتر از حیات طبیعی و زندگی مادی و خواسته های محدود آدمی می باشد. و این هدف و مقصد، قادر است همه رفتار انسان را یک جا زیر چتر خود قرار دهد. در حالی که آلپورت بیان می دارد که این هدفها ممکن است از ارزشهایی که می تواند ارزش های مذهبی وی باشد نشات بگیرد. 4- آلپورت معتقد بود که تنها راه مطالعه شخصیت، مطالعه افراد بزرگسال و بهنجارو سالم است. و ترجیح داده است که به جای شخصیت نابهنجار،شخصیت بهنجار را بررسی نماید. و مولفه های شخصیت ناسالم را بیان ننموده است . در حالی که حضرت علی × به بیان شخصیت ناسالم و نابهنجار پرداخته و برخی ویژگیها را نشان از شخصیت ناسالم افراد می داند. که در این تحقیق به آن پرداخته شده است